Aristoteles bedacht al lang geleden de drie concepten ‘ethos’, ‘pathos’ en ‘logos’ (https://nl.wikipedia.org/wiki/Middelen_van_overtuiging). ‘Ethos’ gaat over het beeld dat de luisteraars van de spreker hebben. ‘Pathos’ gaat over de aansluiting die de spreker met de luisteraars heeft. ‘Logos’ gaat over de inhoud. Volgens Aristoteles zijn ethos, pathos en logos alle drie nodig om anderen te overtuigen. Maar let in de praktijk vooral op je ethos. Ethos is namelijk toch de cruciale factor voor duurzame goede communicatie met anderen en optimale effectiviteit, zo leert de praktijk.
Waar moet je dan op letten voor een goed ethos? Je ethos, dus hoe anderen je zien en ervaren, kan worden benoemd aan de hand van vier aspecten:
Ethos: vier aspecten
1 Hoe geloofwaardig vinden mensen je?
Ben je te vertrouwen, ben je eerlijk, ben je transparant, ben je consistent etc.?
2 Hoe sympathiek vinden mensen je?
Gedraag je je vriendelijk, ben je positief, geïnteresseerd, betrokken etc.?
3 Hoe competent vinden mensen je?
Heb je de juiste opleiding, competenties en ervaring, doe je je werk goed etc.?
4 Hoe daadkrachtig (‘machtig’) vinden mensen je?
Treed je op waar nodig, doe je wat er moet gebeuren, maak je je status waar etc.?
Een voorbeeld. Tijdens de verkiezingen van oktober 2025 scoorde Rob Jetten van D’66 onder andere goed omdat hij had meegedaan aan het tv-programma ‘De slimste mens’, zo werd gezegd in de media (https://revu.nl/artikel/667971/wordt-d66-de-grootste-partij-door-rob-jetten-in-de-slimste-mens). Zijn deelname aan het tv-programma verhoogde blijkbaar zijn populariteit. Dit gaat over ethos. De kijkers vonden Rob Jetten leuk en symphatiek, en hij werd ook nog derde in het tv-programma, dus hij was ook best slim (‘competent’). De deelname aan het tv-programma heeft zo Jettens ethos versterkt.
Een ander voorbeeld. Tijdens dezelfde verkiezingen van oktober 2025 verloor Henri Bontenbal van het CDA juist punten qua ethos omdat religieuze scholen volgens hem homoseksuele relaties mogen afwijzen (https://nos.nl/nieuwsuur/collectie/14005/artikel/2587215-cda-leider-bontenbal-religieus-onderwijs-mag-botsen-met-grondrecht-van-gelijkheid). Dit viel zo slecht bij het Nederlandse publiek dat Bontenbal zijn uitspraken moest bijstellen (https://www.nrc.nl/nieuws/2025/10/22/bontenbal-baalt-van-uitspraken-over-homoseksuele-leerlingen-op-reformatorische-scholen-a4910467). Ging het over zijn geloofwaardigheid? Bontenbal droeg immers expliciet uit dat hij voor fatsoen stond en een premier voor iedereen zou willen zijn. Of ging het over zijn competent zijn? Iemand die religie boven de grondwet stelt, is mogelijk volgens veel Nederlanders niet geschikt als premier. Bontenbals ethos liep hier in elk geval significante schade op.
Fouten met ethos hebben veel gevolgen voor je effectiviteit. Een manager die liegt en medewerkers merken dit verliest zijn geloofwaardigheid – hoewel niemand het tegen de manager zal zeggen. Een collega die weigert anderen te helpen en telkens zijn snor drukt, wordt onsympathiek gevonden – al merk je dat zelf misschien niet. Een teamleider die niet ingrijpt als er misstanden zijn op de werkvloer wordt onvoldoende daadkrachtig gevonden – hoewel de teamleider het totaal niet door kan hebben. Een hoogleraar die geen interesse heeft in academisch onderzoek geldt al gauw als incompetent en wordt niet serieus genomen – al zal dit niet snel openlijk worden gezegd.
Ethos is in feite je imago. Het is het beeld dat mensen van je hebben, het is je ‘rep’. Het gaat niet over wie je bent, maar over hoe je op hen overkomt. Vaak is het stilzwijgend en impliciet. Ethos gebeurt gewoon. Maar één ethosfout kan grote gevolgen hebben. Ethos vergt dan ook constante zorgvuldigheid in je handelen en een scherp oog voor de effecten van je gedrag op anderen. Zonder sterk ethos kun je niet goed functioneren. Let dus op je ethos in je communicatie met anderen.
